Άγγελος, εξάγγελος μας ήρθε απ' τη σπηλιά. Η Β΄σκηνή του Β΄ Επεισοδίου στην "Ελένη" του Ευριπίδη

    Στην παρούσα ανάρτηση θα ασχοληθούμε με την έννοια του αγγελιφόρου γενικότερα στην τραγωδία και, ειδικότερα, με την ταυτότητα του συγκεκριμένου αγγελιοφόρου στη β΄σκηνή του Β' επεισόδίου της "Ελένης", ο οποίος, αντίθετα με αυτόν στο διασκευασμένο από τον Διονύση Σαββόπουλο τραγούδι του Μπομπ Ντύλαν, όχι μόνο δεν είναι υποκριτής, κόλακας και διεφθαρμένος , αλλά,  πέρα από την συμπάθεια μας για τις άδικες ταλαιπωρίες που υπέστη, μας κερδίζει και για τη γνήσια φιλοσοφική σκέψη ενός ευριπίδειου ήρωα και για τον βαθύ και ειλικρινή ανθρωπισμό του, αμφότερα με τον κλασικό τρόπο του Ευριπίδη, δηλαδή μη αναμενόμενα με βάση τις αντιλήψεις της εποχής του για ανθρώπους χαμηλής καταγωγής (ειρωνική μέθοδος).

 

Αγγελιαφόρος: Δευτερεύον πρόσωπο της τραγωδίας. Σκοπός του είναι να μεταφέρει στην σκηνή γεγονότα που έχουν συμβεί εκτός σκηνής και να τα περιγράψει με τέτοιον τρόπο, ώστε οι θεατές να τα πληροφορηθούν και να συμμετάσχουν συναισθηματικά σ' αυτά  σαν να ήταν παρόντες.  Ο ίδιος είναι δευτερεύον πρόσωπο αλλά ο ρόλος του στην δραματική οικονομία είναι σημαντικός.  Η παρουσία του αντικαθιστά την δράση με τον λόγο. Η παρουσία του αγγελιαφόρου  είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι είναι απαραίτητη για την τραγωδία η ενότητα τόπου (Τα πάντα συμβαίνουν εντός της σκηνής...), χρόνου (...κατά την διάρκεια μιας μέρας...)και υπόθεσης/μύθου (.... και αφορούν ένα ορισμένο περιστατικό από ένα συγκεκριμένο μύθο). Ωστόσο, ενώ η δράση περιορίζεται μέσα στην σκηνή (εδώ  και τώρα), η υπόθεση μπορεί να εξελίσσεται και αλλού και άλλοτε (και  παράλληλα/ταυτόχρονα). Τις εξελίξεις αυτές τις μεταφέρει στην σκηνή  ο αγγελιοφόρος.

Ο αγγελιοφόρος προέρχεται  συνήθως από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα και είναι ανώνυμος. Εμφανίζεται στην σκηνή μόνο με την ιδιότητα του,  του αγγελιοφόρου. Κατά κανόνα είναι πρόσωπο περιθωριακό σε σχέση με την εξέλιξη του δράματος.  [Θα μπορούσε, όμως, κανείς να πει ότι και ο Τεύκρος  στην «Ελένη» είναι ένα είδος αγγελιοφόρου, με την έννοια ότι πληροφορεί την Ελένη και τους θεατές για τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα και την Τροία και φεύγοντας ουσιαστικά δεν επηρέαζε, μένοντας σε πλήρη άγνοια για την ταυτότητα της Ελένης, ούτε την προσωπική του μοίρα ούτε  άμεσα την εξέλιξη του δράματος.] Επιλέγονται πρόσωπα αμόρφωτα για τον ρόλο του αγγελιαφόρου, γιατί  θεωρείται ότι τα πρόσωπα αυτά, καθώς στερούνται μόρφωσης, μένουν στην επιφάνεια των πραγμάτων και έτσι η αφήγηση τους είναι λεπτομερής και ακριβής, ενώ δεν εκφράζουν κρίσεις  για όσα έγιναν. Αφού ανακοινώσουν την είδηση για την γνωστοποίηση της οποίας ήρθαν, εξαντλούταν 
ο δραματικός τους ρόλος και αποχωρούσαν από την σκηνή. [Άρα, με αυτή την λογική ο αγγελιοφόρος στην «Ελένη» δεν είναι  τυπικός αγγελιαφόρος. Γιατί δεν είναι τελείως ανώνυμος, καθώς είναι  ένας από τους λίγους επιζώντες συμπολεμιστές του Μενέλαου, ήταν  παρών μάλιστα στο γάμο του με την Ελένη . Έχει δε το θάρρος να "μαλώσει", αν και δούλος,  την Ελένη που, τάχα,  προσπαθεί να τους εμπαίξει, νομίζοντας πως η  Ελένη της σκηνής  είναι το είδωλο που αναλήφθηκε  στη σπηλια.   Και δεν φεύγει αμέσως από την σκηνή, αλλά μένει και έπειτα από την αναγνώριση, ζητά να του εξηγήσουν τι έχει συμβεί, σχολιάζοντας μάλιστα τα  γεγονότα και εκφέροντας προσωπικές κρίσεις. Κατόπιν,  τα γεγονότα που πληροφορείται τον καθιστούν τραγικό πρόσωπο, γιατί μαθαίνει πως όσα πέρασε  ήταν αποτέλεσμα μιας πλάνης που προερχόταν από τους θεούς. Γίνεται έτσι το όχημα της παρουσίασης των επιρροών του Ευριπίδη από το σοφιστικό κίνημα της εποχής του και της έκφρασης των  σκέψεων του, καταδικάζωντας το παράλογο τουπολέμου,  διαλόγιζόμενος για τη φύση του θεού και το ρόλο της μοίρας, διακηρύττοντας την πνευματική του ελευθερία και την ισότητα των ανθρώπων, καταφερόμενος εναντίον των μαντειών (κι εδώ απηχούνται σύγχρονα του ποιητή γεγονότα, καθώς είναι νωπή ακόμα η Σικελική καταστροφή, παρά τις εξαιρετικές μαντείες στην αρχή της εκστρατείας) και προτείνοντας την αρχή της "ευβουλίας" ("να σκέφτεσαι σωστά, να ο πιο καλός μάντης") ως θεωρία ζωής, μια αρχή που έλκει την καταγωγή της από τους σοφιστές. Και τέλος, πέρα από το γεγονός ότι η παρουσία του προκαλεί την αναγνώριση της Ελένης από το Μενέλαο δρώντας ως από μηχανής θεός, φεύγοντας μεταφέρει τις οδηγίες του Μενέλαου προς τους υπόλοιπους συντρόφους του, προετοιμάζοντας κατά κάποιο τρόπο την συνέχεια   Είναι δηλαδή, αγγελιοφόρος.... aller retour ). Κατόπιν δε του τόσο σημαντικού ρόλου που έχει και της τραγικότητάς του, η απαλλαγή  της Ελένης από όσα της καταμαρτυρούνται (τρίτης στη σειρά, μετά από αυτή του ειδώλου και του Μενέλαου)  από τον Αγγελιαφόρο ισοδυναμεί  με αθώωση της στα μάτια της κοινής γνώμης .] 

         Ο αγγελιοφόρος που έφερνε ειδήσεις από το παλάτι – η αρχαία τραγωδία δεν παρουσίαζε μπροστά στα μάτια των θεατών αιματηρές σκηνές ή ατιμωτικές πράξεις-  ονομάζονταν "εξάγγελος".. Όταν  τα γεγονότα που μετέφερε συνέβαιναν οπουδήποτε άλλου, ονομαζόταν «άγγελος». [Στην «Ελένη» ο αγγελιαφόρος είναι, προφανώς άγγελος. Φέρνει ειδήσεις από την σπηλιά, στην οποία είναι κρυμμένοι οι σύντροφοι του Μενέλαου, δίπλα στην θάλασσα και, συνεπώς, εισέρχεται από την δεξιά , ως προς τους θεατές, πάροδο  και από την ίδια αποχωρεί.]

[Σημείωση: Έχουμε δει την "Ελένη" ως κωμωδία, ως τραγωδία, ως ιλααροτραγωδία κι ως ρομαντικό δράμα. Η αθώωση της Ελένης  από τον αγγελιοφόρο είναι μια πρώτη νύξη  (θα ακολουθήσουν κι άλλες) για μια ανάγνωση της "Ελένης" ως μια πολιτική αλληγορία. Η αθώωση της Ελένης και η επιστροφή της στη Σπάρτη θεωρείται από ορισμένους ότι συμβολίζει  την επιθυμία μερίδας πολιτών για  αθώωση του Αλκιβιάδη από κατηγορίες για ευθύνες στην Σικελική Εκστρατείας και επιστροφή του στην Αθήνα. ]

         Αγγελική ρήση: Η αφήγηση με την οποία οι αγγελιοφόροι παρουσιάζουν  τα γεγονότα που συνέβησαν εκτός σκηνής. Εκτείνεται σε 80 στίχους περίπου συνήθως [στην «Ελένη» είναι πολύ μικρότερη]  και θυμίζει ρητορικό μονόλογο.  Έχει όμοια δομή με ένα ρεπορτάζ. Στην αρχή αναγγέλλεται η είδηση σύντομα και περιεκτικά [Στίχος 663 και 667-8]  και στην συνέχεια περιγράφονται τα γεγονότα με φωτογραφικό τρόπο [στίχοι 669 - 685. Ωστόσο διαφοροποιείται στο τέλος (685 κ.ε.) ο συγκεκριμένος αγγελιοφόρος, όταν αντιλαμβάνεται την παρουσία της Ελένης και επιτιμώντας την  αναφέρεται σε δικές του σκέψεις και προθέσεις.)  Ο Αγγελιοφόρος ως δραματική προσωπικότητα μπορεί να υποδύεται παραπάνω από ένα πρόσωπα και είναι αναγκαίο από τα πράγματα να κινείται σε διαφορετικά υφολογικά επίπεδα. [Όπως ο δικός μας αγγελιοφόρος, που μεταφέρει σε ευθύ λόγο τα λόγια του ειδώλου].


Υ.Γ.: Ερώτηση; Θα μπορούσε ο "Ευαγγελισμός" να είναι σκηνή από αρχαία τραγωδία? 

Υ,Γ.2: Η φράση του  αγγελιαφόρου "Τι λες; Για ένα ίσκιο,  λοιπόν, περάσαμε τόσους κόπους" έμεινε παροιμοιώδης. Ανάρτηση αφιερωμενη στο ποίημα του Γιώργου Σεφέρη "Ελένη" (απ' όπου, με τη σειρά της, έμεινε παροιμοιώδης η φράση "για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη.") μπορείτε να διαβάσετε εδώ. 
Υ.Γ. 3: Άλλες παλιότερες αναρτήσεις σχετικά με τις τρεις πρώτες σκηνές του Β' Επεισοδίου:

1.  Σε αυτή την ανάρτηση μπορείτε να δείτε αποσπάσματα από παραστάσεις της "Ελένης". Πιο συγκεκριμένα από τη σκηνή της αναγνώρισης και από την εμφάνιση του Αγγελιοφόρου. 
2. Για την προσπάθεια των εραστών να ξανακερδίσουν τον χαμένο χρόνο διαβάστε εδώ 
3.  Νύξεις  για την "Ελένη" ως ρομαντικό δράμα περιέχονται εδώ.
4. Για να δείτε πως επιβιώνουν οι μαντείες σήμερα σε  αστρολογίες, μάγισσες και χαρτορίχτες δείτε εδώ (μουσική), εδώ (ελληνικό σινεμά και τηλεόραση) κι εδώ (ξένη μουσική και κινηματογράφος), 
5. Για τις περιπέτειες του "αμοιβαίου" ανά τους αιώνες ως ντουέτο σε όπερες, μιούζικαλ και τραγούδια διαβάστε εδώ.
6. Για την αντανάκλαση  σε σύγχρονα ελληνικά τραγούδια του προβληματισμού της Ελένης σε σχέση με το όνομα και το σώμα δείτε εδώ. 
7. Y..Γ. : Καιρό ήθελα να συνοδεύσω μια ανάρτηση με τραγούδι των Massive Attack... Δεν πειράζει που δεν είναι πολύ σχετικό, ε?