Όταν η Ποίηση διορθώνει την Ιστορία: "Στα στέφανα της κόρης του" (Κυριάκος Χαραλαμπίδης)

   Η Ωραία Ρεϋμένδος, ενώ βρίσκεται ξαπλωμένη στο κρεββάτι της, αρχίζει ξαφνικά να σηκώνεται στον αέρα. Οι παρευρισκόμενοι την αποχαιρετούν και συνεχίζουν ήσυχα τις δουλειές τους, καθώς εκείνη ολοκληρώνει την ανάληψή της στους ουρανούς. Πράγμα λογικό - κι όχι εξωλογικό- εφόσον πρόκειται για ηρωίδα του μυθιστορήματος "Εκατό χρόνια μοναξιά" του κολομβιανού συγγραφέα Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές, του επιφανέστερου εκπροσώπου της λογοτεχνικής τεχνοτροπίας  που ονομάζεται "μαγικός ρεαλισμός", δηλαδή μιας τεχνοτροπίας που αρέσκεται να αναμιγνύει στοιχεία λυρικά, φανταστικά ή μυθικά με στοιχεία ρεαλιστικά. Μέσα από αυτή την μίξη του καθημερινού με το απίθανο και του πραγματικού με το φανταστικό επιχειρείται να αποδοθεί η ρευστότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και να διερευνηθεί αυτή σε όλες της τις πτυχές.

  Στοιχεία από αυτήν την τεχνοτροπία εμφανίζονται στο ποίημα του Κυριάκου Χαραλαμπίδη "Στα στέφανα της κόρης του" που αναφέρεται στην Κύπρο μετά την διχοτόμηση. Για να κάνουμε μια μίνι ιστορική αναδρομή, η "εθνοσωτήριος επανάστασις", η χούντα δηλαδή που πραξικοπηματικά ανέλαβε την εξουσία στην Ελλάδα, θέλησε το 1974 να "εξαγάγει" το "θεάρεστο" έργο της και στην Κύπρο, οργανώνοντας πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου, του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το γεγονός αυτό πυροδότησε μια σειρά γεγονότων τα οποία ακόμα και σήμερα ταλανίζουν την Κύπρο και την Ελλάδα, καθώς το μισό περίπου νησί βρίσκεται υπό Τουρκική κατοχή, έχει αλλοιωθεί η πληθυσμιακή σύνθεση του νησιού και η Λευκωσία παραμένει σήμερα η μοναδική διαιρεμένη ευρωπαϊκή πόλη.

Πέρα από αυτά, μεγάλες ήταν και οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και μια τέτοια περίπτωση- εν είδει παραδείγματος-  αφορά το ποίημα του Χαραλαμπίδη.

 το οποίο επίσης διασκευάζεται και στο ακόλουθο τραγούδι του συγκροτήματος  "Ρόδο του Ανέμου"

Ο νεκρός -θεωρητικά αγνοούμενος-  πατέρας, ο οποίος βρίσκεται θαμμένος στα βάθη της Τουρκίας, σηκώνεται από τον τάφο του  κι ήσυχα χωρίς να τον αντιληφθεί κανένας  παρακολουθεί συγκινημένος

Στα στέφανα

την τελετή του γάμου της κόρης του. Το λιτό σε εκφραστικά μέσα (ωστόσο υπόγεια ιδιαίτερα φορτισμένο συναισθηματικά, χωρίς όμως  να καταντά μελοδραματικό), αφηγηματικό αυτό ποίημα βασίζεται στην αντίστιξη ανάμεσα στο ευχάριστο γεγονός του γάμου και στο τραγικό γεγονός της απουσίας του πατέρα, με το δεύτερο τελικά να υπερισχύει. Διάχυτη είναι επίσης και η ειρωνεία ("είχε τριακόσια στρέμματα γης υπό κατοχήν', "ευτυχώς βρήκε ένα καλό παιδί", "τον πήρανε για τον ηλίθιο του χωρίου", το ασύνδετο σχήμα της τέταρτης στροφής), η οποία λειτουργεί ως όχημα έκφρασης της πίκρας του ποιητικού υποκειμένου. Πικρά που έχει διπλή προέλευση. Από την μια, το ίδιο το γεγονός της εισβολής και της κατοχής. Από την άλλη, η συμπεριφορά των ανθρώπων που ξέχασαν και συνεχίζουν τη ζωή τους παριστάνοντας ότι δεν άλλαξε

της κόρης του

τίποτα. Από την άποψη αυτή, η  αθόρυβη και αθέατη τελικά παρουσία του νεκρού πατέρα λειτουργεί ως σύμβολο της ίδιας της καταστροφής. Με την έννοια ότι όσο κι αν προσπαθούν   οι άνθρωποι να την ξορκίσουν υποκρινόμενοι ότι  την ξέχασαν και την ξεπέρασαν, επειδή αδυνατούν να τη διαχειριστούν,  εκείνη  παραμένει  πάντα εκεί, ούσα τετελεσμένο γεγονός, το ίδιο και οι συνέπειές της. Παρατηρούμε δε πως το ποίημα του Χαραλαμπίδη αποτελεί τον αντίποδα της "Λήθης" του Λορέντζου Μαβίλη (δείτε εδώ για το ποίημα του Μαβίλη). Σε εκείνο οι νεκροί έχουν λησμονήσει (εάν δεν τους ταράζουν οι ζωντανοί) και οι ζωντανοί επιζητούν μάταια την λήθη. Εδώ, αντίθετα, οι ζωντανοί παρουσιάζονται να έχουν ξεχάσει άκοπα και αβίαστα, ενώ οι νεκροί να αρνούνται πεισματικά να λησμονήσουν.

  Η εμφάνιση του νεκρού πατέρα ωστόσο, λειτουργεί, πάντα σε συμβολικό επίπεδο, και  ως παραμυθία.  Και για τον ίδιο και για όλα τα θύματα. Φαίνεται δηλαδή ότι η ποίηση γίνεται φορέας δικαιοσύνης και διορθώνει την αδικία που υπέστησαν από την Ιστορία.   Για αυτό και το φανταστικό/εξωλογικο στοιχείο  δεν στοιχίζεται με το μακάβριο και  το γοτθικό, όπως  σε μια τυπική και ιστορία/ταινία τρόμου.  Στη "Ζητιάνα του Λοκάρνο"  , ας πούμε,  η εμφάνιση του φαντάσματος πυροδοτείται από την επιμονή του, στα όρια της εμμονής, να μην ξεχαστεί και ο τρόμος είναι το αποτέλεσμα.  Διαφορά επίσης διακρίνεται και από περιπτώσεις, όπως, ας πούμε, εκείνη στην παραλογή του "Νεκρού Αδερφού". Εκεί, τον Κωνσταντίνο τον σηκώνει από τον τάφο του μια ηθική υποχρέωση,  ο όρκος που έχει δώσει ο ίδιος στην μάνα του. Και  η φύση με εκφραστή τα πουλάκια φρίττει: "Δεν είναι κρίμα κι άδικο, παράξενο μεγάλο, να περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους!"

   Στο ποίημα του Χαραλαμπίδη τα πάντα κινούνται στο χώρο του ανθρώπινου και είναι τελικά η πατρική αγάπη εκείνη που νικάει το θάνατο για να δοθεί η δυνατότητα στο νεκρό να παραστεί και να μετάσχει στην χαρά του παιδιού του. [Αξίζει να παρατηρήσει κανείς άλλωστε ότι ο πατέρας δεν παρουσιάζεται ως φάντασμα. Έχει διατηρήσει την συνείδησή του και σε κάποιο βαθμό τη υπόσταση του. Βγαίνει από τον τάφο του και επιστρέφει σ' αυτόν σαν να μπαίνει και να βγαίνει από σπίτι του, απηχώντας λαϊκές αντιλήψεις (που έλκουν την καταγωγή τους περισσότερο από τις αντιλήψεις για το θάνατο της αρχαίας ελληνικής θρησκείας),  ότι ο άνθρωπος συνεχίζει να υπάρχει μετά θάνατον με σημείο αναφοράς τον τάφο του, εξ ου και τα κενοτάφια σε περιπτώσεις που δεν καθίσταται δυνατό να βρεθεί η σωρός... Επίσης, δίκην παρέκβασης, να αναφέρω ότι όλως τυχαίως μια ακόμα μεταθανάτια βόλτα που περιγράφεται στο ποίημα "Ο γάμος" του Γιάννη Πατίλη (δείτε το από δω στα παράλληλα κείμενα) ένας γάμος έχει βασικό ρόλο, διόλου τυχαίου προφανώς, καθώς ο γάμος  ως το κατεξοχήν μέσο -επισήμως τουλάχιστον- συνέχειας της ζωής δρα ως αντίδοτο στο θάνατο .  Και, για να συνεχίσω τον συλλογισμό μου,  αυτό που αναφέρθηκε στην αρχή της παραγράφου, ότι δηλαδή τα πάντα κινούνται στο χώρο του ανθρώπινου, γίνεται φανερό ευθύς εξαρχής, από τον τίτλο του ποιήματος ήδη, με  τη χρήση της λαϊκής-  αλλά με έντονη συναισθηματική φόρτιση-  έκφρασης "στέφανα" για τον γάμο και και τη χρήση  της κτητικής αντωνυμία "του".  Όχι δηλαδή ένας οποιοσδήποτε γάμος. Ανοίγεται έτσι μια μικρή ρωγμή στο πέπλο της πραγματικότητας, ώστε να δοθεί η δυνατότητα να αρθούν οι νόμοι της φύσης και οι αδικίες τους.   Το ξέρω γιατί το έχω δει... Και στο δικό μου το γάμο ήρθε ο πατέρας μου, όλοι τον είδαμε, κανείς δεν τρόμαξε...
Και μας  έπαιξε και δυο τραγουδάκια...